Jak kształcić nauczycieli?

Wg ZNP, edukacja nauczycieli powinna być strategicznym kierunkiem działań państwa.

Dzisiaj (7.08.2013) „Gazeta Wyborcza” pisze, że dzieci będą uczyć coraz słabsi nauczyciele, bo „na dziennych studiach pedagogicznych w całym kraju pozostały tysiące wolnych miejsc. Na niektóre uczelnie dostaną się nawet ci, którzy ledwo zdali maturę” („Upadek pedagogiki”) .

Wg Związku Nauczycielstwa Polskiego, edukacja nauczycieli i dobór do zawodu oraz odpowiedni status zawodowy pracowników oświaty powinny być strategicznym kierunkiem działań państwa. Konieczne jest zatem rzeczywiste przywrócenie prestiżu zawodu nauczycielskiego w Polsce, od którego w głównej mierze zależeć będą wyniki nauczania. Dlatego zmiany zachodzące w oświacie powinny zmierzać do:

–        dostosowania systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli do wyzwań współczesnej szkoły,

–        modyfikacji systemu awansu zawodowego,

–        utrzymania statusu prawnego zawodu nauczyciela,

System i jakość edukacji nauczycielskiej jest jednym z kluczowych problemów polityki edukacyjnej państwa. Współczesny nauczyciel funkcjonuje w permanentnie zmieniającej się rzeczywistości. Rozszerza się sfera zadań nauczyciela, wykraczająca poza klasyczne funkcje kształcące. Zmieniająca się szkoła wymaga od nauczycieli szerokiej wiedzy kierunkowej, a także wiedzy o rozwoju człowieka, społeczeństwa i edukacji oraz profesjonalnych kompetencji w wielu obszarach. Nauczyciel, jak każdy inny pracownik, ma prawo oczekiwać, że studia wyższe przygotują go do dobrego, pozbawionego kompleksów funkcjonowania w zakładzie pracy, którym w jego przypadku jest szkoła.Dlatego należy postawić na staranne kształcenie i dobór kandydatów do tego zawodu. Wyzwaniem dla polskiego systemu edukacji jest zapewnienie dopływu do zawodu najlepszych kandydatów, ale też znalezienie skutecznego sposobu na utrzymanie ich w zawodzie i zagwarantowanie stałego rozwoju zawodowego. Związek Nauczycielstwa Polskiego jest zwolennikiem podjęcia szerokiej dyskusji na ten temat, z udziałem nauczycieli, dyrektorów szkół, decydentów oświatowych oraz ekspertów.

W roku 2009 odsetek nauczycieli z wykształceniem wyższym osiągnął 97 proc. (wzrósł o ponad 20 proc. w stosunku do roku 2000), co stanowi jeden z najwyższych wskaźników wykształcenia nauczycieli w Europie. Corocznie uczelnie opuszcza duża grupa osób posiadających formalne kwalifikacje do nauczania, znacznie przewyższająca zapotrzebowanie systemu oświaty na nowych nauczycieli. Niestety, Ministerstwo Edukacji Narodowej, a także Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie prowadzą monitoringu potrzeb systemu oświaty.

Przygotowanie nauczycieli do pracy po ukończeniu studiów jest niesatysfakcjonujące. System kształcenia nauczycieli stanowi przedmiot krytyki ze strony wielu środowisk, a przede wszystkim środowiska nauczycielskiego. Potwierdzają to wyniki badania z 2004 r. przeprowadzonego przez Instytut Spraw Publicznych, wskazujące między innymi na potrzebę zmiany zasad rekrutacji dla kandydatów na nauczycieli i naboru do zawodu, niewłaściwy sposób organizacji kształcenia praktycznego, złe przygotowanie metodyczne (zbyt mały zakres wiedzy o metodach kształcenia, doborze środków dydaktycznych, podstawie programowej), brak umiejętności rozwiązywania problemów wychowawczych, czy też nieznajomość prawa oświatowego. Nowszych danych dotyczących przygotowania do zawodu i jakości kształcenia nauczycieli dostarczają wyniki międzynarodowego badania TEDS-M 2008 dotyczące kształcenia przyszłych nauczycieli matematyki oraz wyniki badania zrealizowanego przez Związek Nauczycielstwa Polskiego w 2010 r.

Wyniki badania TEDS-M 2008 wykazały, że słabą stroną w przygotowaniu przyszłych nauczycieli do pracy z uczniami okazały się możliwości zdobywania wiedzy i umiejętności z zakresu wykorzystywania oceniania w pracy dydaktycznej, brak wystarczającej możliwości uczenia się indywidualizowania pracy dydaktycznej i pracy ze zróżnicowanymi grupami uczniów, czy też uczenia się praktycznych aspektów nauczania. Ponadto, absolwenci kierunków nauczycielskich nie posiedli dostatecznej wiedzy i umiejętności z zakresu planowania pracy dydaktycznej. Projekt badawczy ZNP zrealizowano w celu poznania opinii środowiska nauczycielskiego na temat zmian proponowanych przez resort edukacji, dotyczących pracy nauczyciela z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych, które od 2011 r. są stopniowo wdrażane do praktyki szkolnej. Nauczyciele deklarowali niedostatek kompetencji w obszarach diagnostyki pedagogicznej, terapii pedagogicznej, czy też brak kompetencji do prowadzenia zajęć rewalidacyjnych i procesu resocjalizacji.

Wnioski z badań niewątpliwie potwierdzają potrzebę modyfikacji systemu kształcenia nauczycieli.

Propozycja ministerstwa nauki, dotycząca zmiany obowiązujących od 2004 r. standardów kształcenia nauczycieli, nie zyskała powszechnej akceptacji. Poważne wątpliwości wzbudziły określone w projekcie nowych standardów minimalne liczby godzin przeznaczone na zajęcia teoretyczne oraz praktyki, zwłaszcza liczba godzin zajęć przeznaczonych na przygotowanie psychologiczno-pedagogiczne. Zdaniem niektórych ekspertów, przyjęcie tych minimów nie pozwoli na realizację treści wskazanych w projekcie i wykształcenie nauczyciela świadomego swej roli. Zaproponowane minima godzinowe wskazują na szukanie oszczędności, a nie zrozumienie istoty kształcenia nauczycieli. Uwagi te podzielił również Związek Nauczycielstwa Polskiego.

Formułowane są ponadto opinie, że treści zawarte w projektowanych przez resort nauki nowych standardach kształcenia nauczycieli nasuwają liczne pytania i wątpliwości, na przykład: jakiego nauczyciela potrzebuje edukacja i szkoła XXI wieku; jak przekonać organizatorów kształcenia przyszłych nauczycieli, że najwyższą rangę powinno mieć w szkole organizowanie uczenia się studentów (uczniów); jak przekonać oświatowych decydentów, jak bardzo potrzebna jest dziś sprawność posługiwania się wiedzą technologiczną oraz umiejętność jej wykorzystania, czy też pytanie, czy i w jakim zakresie projektowane przygotowanie nauczycieli uwzględni zasady i strategie konektywnego uczenia się?

Powyższe wskazuje, że nie tylko wnioski z badań, ale również opinie ekspertów potwierdzają potrzebę zmian w systemie kształcenia nauczycieli. Zmiany te powinny być dogłębnie przemyślane, poprzedzone szeroką dyskusją ze środowiskiem nauczycielskim i naukowym.

Nasze rekomendacje:

–        Monitorowanie potrzeb systemu oświaty (cykliczne badania rynku pracy przeprowadzane na zlecenie resortów edukacji i nauki).

–        Określenie kryteriów przydatności kandydatów do zawodu nauczyciela.

–        Zmiana standardów kształcenia nauczycieli, szczególnie w obszarze nauczycielskich umiejętności warsztatowych

–        Właściwe usytuowanie praktyki i jej roli w procesie kształcenia, przywrócenie szkoły ćwiczeń.

Źródło: „Pakt dla edukacji”, ZG ZNP, Warszawa, grudzień 2011 r.